İlginç hırsızlık anı: Yüzüne poşet geçirdi İlginç hırsızlık anı: Yüzüne poşet geçirdi
Toplumsal medya bağımlılığı gençlerin fizikî sıhhatini olumsuz etkiliyor. Yurt dışında yapılan son araştırmalara nazaran Z jenerasyonunda bir ‘tik’ patlaması yaşanabilir. Kanada ve Almanya’da yapılan araştırmalarda başta gençler olmak üzere kimi toplumsal medya kullanıcılarında istem dışı gerçekleşen tiklerin görüldüğü Tourette Sendromu’na misal tesirler tespit edildi. Kanada’daki Calgary Üniversitesi araştırmacılarına nazaran istem dışı gerçekleşen, devamlı tekrarlanan ani hareketlerden meydana gelen tikler, çoğunlukla 12 ila 25 yaş ortasındaki gençlerde ve bilhassa kız çocukları ile bayanlarda görüldü. Yapılan araştırmalara nazaran, bu tik salgınından muzdarip bireylerin TikTok ya da Snapchat üzere toplumsal medya platformlarını sıklıkla kullandıkları ortaya çıktı.
Almanya’daki Hannover Tıp Okulu uzmanları da son periyotta Youtube, Instagram ve TikTok üzere mecralardaki görüntü içeriklerinin artışıyla birlikte Tourette sendromundan muzdarip olduğu düşünülen şahısların hastaneye başvurmaları ortasında hakikat bir orantı olduğuna dikkat çekti. Kanada ve Almanya’daki araştırmacılar, toplumsal medyada görüntülerin sıklıkla izlendiğini, toplumsal medya kullanıcılarının görüntülerde karşısına çıkan bireylerin tiklerini taklit etmeye meyilli olduklarını söyleyerek toplumsal medyanın bir tik salgını yaratabileceğine dikkat çekiyor. Mevzuyu Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Prof. Dr. Özgür Öner, Klinik Psikolog-Yazar Murat Atila ve Psikiyatrist Doç. Dr. Adnan Çoban ile konuştuk…
‘ABARTILI VE DÜZMECE BELİRTİLERİ GÖREN GENÇLER…’
Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Prof. Dr. Özgür Öner, bilhassa Z jenerasyonunda görülen tik üzere belirtilerin uzun bir vakitten beri bilindiğini söylüyor. Literatürde bu durumun ‘sosyojenik kitle hastalığı’ olarak isimlendirildiğini belirten Öner, bu hastalığın ‘tanınabilir bir nedeni olmadan ortaya çıkan, organik bir hastalığı düşündüren, bu belirtilerle ilgili birebir inancı paylaşan iki yahut daha fazla şahısta görülen hastalık belirtileri’ olarak tanımlandığını söylüyor.
Sosyojenik kitle hastalığının korku ve motor olarak iki tipi olduğunu belirten Öner, telaş tipinin günümüzde çok daha sık ve tıpkı inancı paylaşan bir küme beşerde çabucak hemen tıpkı başladığını belirterek “Kaygı, problem hissi, karın ağrısı, bulantı ve nefes darlığı üzere belirtileri var” diyor. Motor tipinin ise daha çok Orta Çağ’da Avrupa’da görülen bir durum olduğunu belirten Öner, “Motor tipi de bilhassa doğal afetler, veba salgını üzere insanların kendilerini çaresiz, yalnız, çok telaşlı hissettikleri periyotlarda durdurulamayan ve bazen mevtle sonuçlanan dans atakları halinde ortaya çıkıyor” diyor. Gençler ortasında süratle yayılan tik rahatsızlığının bir motor tipi sosyojenik kitle hastalığı olduğunu söyleyen Öner, “Gençler, toplumsal medyadan sanal olarak tanıdıkları bir beşerdeki abartılı ve geçersiz belirtileri görerek bu bozukluğa yakalanıyor” diyor.
‘VİDEODAKİ ŞAHISLA ÖZDEŞİM YAPIYORLAR’ Pekiİ tik rahatsızlığı neden çoğunlukla gençlerde görülüyor? Prof. Dr. Özgür Öner bunun nedenini şöyle açıklıyor: “Gençlik periyodunda kimlik gelişimi şimdi devam eden ve kimlikleri tam olarak oturmamış bireylerin dış tesirlere daha açık olması.” Öner’in aktardığına nazaran bu zincir şu halde ilerliyor: Örneğin görüntü aracılığıyla dünyaya yayın yapan bir kişi bu salgını başlatan kişi. Belirtileri düzmece bir biçimde ortaya çıkarıyor. Görüntüyü seyredenler bu kişiyi dürüst, meşakkatlerini paylaşmaktan çekinmeyen ve bu zahmetleri yaşamasına karşın başarılı olabilmiş bir kişi olarak görüyorlar ve böylece o bireyle özdeşim yapıyorlar. Öner’in aktardığı duruma tanınan kültürden bir örnek vermek gerekirse akla çabucak 2021 yılında ülkesini Eurovision Müzik Yarışı’nda temsil eden Norveçli popçu Tix geliyor.
AKILLARA NORVEÇLİ POPÇU TİX GELİYOR Norveçli popçu Andreas Haukeland ya da sahne ismiyle Tix, çocukluğundan beri Tourette sendromuyla savaştığını, hatta bu savaş esnasında sıklıkla okulda zorbalığa uğradığını röportajlarında sıklıkla lisana getirmiş bir isim. Sahnede çoğunlukla gözlük takan Tix, bu yıl Eurovision sahnesinde büyük bir sürprize imza atarak gözlüğünü çıkarmış ve ekran başındaki milyonlarca izleyici onun tiklerine şahitlik etmişti.   Prof. Dr. Özgür Öner’in verdiği örneğin tam karşılığı olan Tix, birçok müzik dinleyicisinin onunla empati kurmasını, onu “Zor şeyler yaşasa da başarılı olmuş bir yıldız” olarak görmesini sağlamıştı. Tix’in gözlüklerini çıkarttığı anda kameraya yansıyan tiklerini milyonlarca kişi ekrandan ve toplumsal medyadan görmüş, Tix tahminen Eurovision’u kazanamasa da yarışın sıkı hayranları tarafından ilgiyle takip edilen bir isme dönüşmüştü. Prof. Dr. Özgür Öner, kimlik oluşumu devam eden Z jenerasyonunun en büyük risk altında olmasının şaşırtan olmadığını söylüyor. Lakin Z neslinin başka jenerasyonlar nazaran örneğin iklim değişikliği konusunda daha fazla telaşlı olduğunu, Kovid-19 salgınından daha fazla etkilendiğini ya da çok daha kişisel bir kültürel atmosferde bulunduğunu belirtmeden de geçmiyor.
‘GENÇLERİ RİSKE AÇIK HALE GETİRİYOR’ Toplumsal medya kaynaklı tiklerin birçoğu taklitlere mi dayanıyor yoksa bu olayın ardında farklı ruhsal sebepler mi var? Prof. Dr. Özgür Öner, insanların özdeşim yaptıkları şahısları taklit etmeye bir eğilim içinde olduğunu söylüyor. Toplumsal medya kaynaklı tiklerde de salgını başlatanların, takipçilerinin özdeşim yapabilecekleri genç beşerler olduğunu vurguluyor. Toplumsal medyadaki ilgi çekme yaklaşımlarının gençleri risklere açık hale getirdiğine dikkat çeken Öner, şunları söylüyor: “Araştırmacılar, bireyin biricikliği, fevkaladeliğini vurgulayan yaklaşımların dikkat çekme davranışlarını artırdığını, gençlerde ve çağdaş beşerde kalıcı bir halde kimlik krizi yarattığını vurguluyor. Yani günümüzde hakim olan her bireyin kendisini ne olursa olsun öne çıkarması ve ilgi çekmesine dayanan yaklaşım gençleri risklere daha açık hale getiriyor.” Klinik psikolog Murat Atila ise tik patlamasına ait yapılan mülakatlarda tik rahatsızlığı yaşayan gençlerin, tiklerini görüntüye çeken içerik üreticilerini ağır bir formda izlediklerinin tespit edildiğini vurguluyor. “Burada dikkat edilmesi gereken nokta bu hastalığın kaynağının toplumsal medya olmasıdır” diyen Atila, toplumsal medyanın çok ve bilinçsiz kullanımının, tiklerin gösterildiği tanınan görüntülerin ağır bir halde izlenmesi ve taklit edilmesinin işlevsel hareket bozukluğu olarak tanımlanan bu istemsiz hareketlerin gençler ortasında yayılmasına neden olabileceğini belirtiyor.
Tourette sendromu olan ve tik görüntüleri paylaşan Jan Zimmermann’ın 2 milyonun üstünde bir aboneye sahip olduğunu ve Almanya’nın en tanınan fenomenlerinden birine dönüştüğünü hatırlatan Atila, fenomen olmak isteyen gençlerin Zimmermann’a hayranlık duymaya başladığını ve fenomenin davranışlarını içselleştirmiş olabileceğine dikkat çekiyor. Atilla, internet ile birlikte bir rahatsızlığın global çapta tesir edebileceğini şu sözlerle vurguluyor: “Sosyal medya kaynaklı kitlesel tik sendromlarının mahallî bir alanla sonlu olmaması ve internetin bulunduğu her yerde görülebilecek olması bir tehdit ögesi olarak gençlerin karşına çıkmakta.”
‘ÖZDEŞİM YAPILAN KİŞİNİN CİNSİYETİ BELİRLEYEBİLİR’ Kanada’da yapılan araştırmalarda erkeklere nazaran bayanlar ve kız çocuklarında daha fazla tik görüldüğü tespit edildi. Fakat Almanya çalışmasında bayan ve erkeklerde tıpkı oran saptanmış. Pekala bunun altında ne üzere sebepler yatıyor olabilir? Prof. Dr. Özgür Öner, bu sonucu özdeşim yapılan kişinin cinsiyetinin belirleyebileceğini söylüyor. Öner, Kanada’da salgını başlatanın genç bir bayan, Almanya’da ise genç bir erkek olduğunu belirterek, Kanada’da bayanlarda, Almanya’da ise bayan ve erkeklerde tıpkı oranda tik salgını görüldüğünü vurguluyor. Klinik Psikolog Murat Atila da pandemi periyodunda toplumsal hayatın kısıtlanması ile toplumsal medya kullanımının artmasının gençler üzerindeki anksiyete ve gerilimi artırdığına dikkat çekiyor. “Tik olayı görülen gençlerin denetimsiz hareketlerinin gerilim ve baskı ögesinin hakim olabileceği okullarında artarken konutlarına döndüklerinde ya da hoşlandıkları bir işle meşgul olduklarında azaldığı görülmüştür” diyen Atilla, Tourette gibisi tik patlamalarının gerilim kaynaklı olabileceği görüşünde. Bununla bir arada pandemi periyodunda izole olmak zorunda kalan Z neslinin dikkat çekme ve ilgi görme isteğinin de artmış olabileceğini belirten Atila, “Tiklerini paylaşan bireylerin dikkatleri üzerlerine çekmiş olmaları gençlerin bu tikleri taklit ederek dikkat çekmek istemelerine neden olmuş olabilir” diyor. Tourette sendromunun erkeklerde daha fazla görüldüğünü söyleyen Atila, işlevsel hareket bozukluğunda ise tiklerin kızlarda daha fazla görüldüğüne dikkat çekiyor. Bu noktada Almanya’daki bir araştırmayı hatırlatan Atila, “Almanya’da Tourette sendromu kuşkusuyla başvuran hastalarla yapılan görşmelerde genç kızların semptomlar başlamadan evvel #tourette etiketi içinde yer alan görüntüleri ağır bir biçimde izlediklerini tabir etmişlerdir” diyor.
‘ORTA ÇAĞ’DAN BERİ BİLİNEN HASTALIĞIN YENİ ŞEKLİ’ Bu tik salgını tarihte de gibisi görülen ‘toplumsal histeri’ hadiselerine benzetilebilir mi? İçinde bulunduğumuz pandemi devrinde artan gerilim ve telaş düzeyleri insanları bu türlü bir tik salgınına itmiş olabilir mi? Prof. Dr. Özgür Öner, bu benzetmeye katılıyor ve yaşanan bu durumun, Orta Çağ’dan beri bilinen bir hastalığın yeni formu olduğunu vurguluyor. Öner, “Pandemi kaynaklı gerilim ile ekolojik gerilimin birleşmesi ve kimlik gelişimi ile ilgili faktörlerin birleşimi ile ortaya çıkan bir durum” diye konuşuyor. Tarihte toplumsal histeri olarak tanımlanan birçok olayın meydana geldiğini hatırlatan Klinik Psikolog Murat Atila, “14. ve 17. yüzyılda Avrupa anakarasında yaşanan Dans salgını, 1962’de Tanganyika’da Kahkaha salgını, 1983 yılında Batı Şeria’da Bayılma Salgını, toplumsal histeri hadiselerinden birkaçıdır” diyor. 2006 yılında da tik salgını gibisi bir olayın yaşandığını söyleyen Atila, “2006 yılında birbirinden habersiz gençlerin izledikleri bir diziden sonra yaklaşık 14 okulda 300 kadar öğrenci de kızarıklıklar, nefes almada zahmet ve baş dönmesi üzere semptomlar görülmüştür. Okulların kapatılmasına dahi sebep olan bu salgının altındaki neden araştırıldığında gençlerin hepsinin tıpkı diziyi izledikten sonra bu yansıları verdikleri tespit edilmiştir. Portekiz Ulusal Sıhhat Şurası bu hadiseyi ‘kitlesel histeri’ olarak ilan etmiştir” diyor. Atila, yaşanan son tik patlaması örneğinin toplumsal medya kaynaklı olduğu için tüm dünyada yayılma ihtimalinin daha yüksek olduğu konusunda uyarıyor.
GENÇLER NE YAPMALI? Gençler gördüğü bir tiki kopyalamamak için neler yapmalı? Global çapta yaşanabilecek muhtemel bir tik salgınından nasıl korunabiliriz? Prof. Dr. Özgür Öner, şu karşılığı veriyor: “Çalışmaları incelediğimizde, toplumsal medya kaynaklı tiklerle başvuran olgularda bu durumun kaynağı açıklandığı vakit belirtilerin süratle düzeldiğini görüyoruz. Burada doktorlara düşen misyon ayırıcı özelliklere bakarak hakikat tanıyı koyabilmek.” Gerçek tik ve Tourette bozukluğunun belirtilerinin birbirinden ayrılmasının bir uzman açısından sıkıntı olmadığını hatırlatan Öner, gençlerin gördükleri tikleri ya da başka belirtileri kopyalamaması için çok daha kapsamlı bir yaklaşımın gerekli olduğunu söylüyor. Öner, “Sosyal medya hizmet sağlayıcıları bu içerikleri ayırabilmeli, gençlerin telaş seviyesi azalmalı. Bunun için meselelerle başa çıkabilme maharetlerinin artması gerekli” diyor. Bu noktada gençlerin kimlik gelişimi açısından bakıldığında özdeşim yapabilecekleri daha olumlu ve tanınan olan örnekler çıkmasının değerli olduğunu hatırlatıyor Öner. Bir de kıymetli bir toplumsal medya uyarısı var: “Sosyal medyada herkesin devamlı ön planda olmasını destekleyen hatta neredeyse bunu mecburî hale getiren anlayış ile çaba edilmesi gerekiyor.” Klinik Psikolog Murat Atila, alınabilecek en kıymetli önlemin tik içerikli görüntülerin izlenmesinin önüne geçmek olduğunu ve gençlerin bu hususta kesinlikle uyarılması gerektiği görüşünde. “Tik salgını ile baş edebilmek için gençlerin içinde bulundukları gerilim ve korku ögelerinin hafifletilmesi gerek” diyen Atila, tik sorunu yaşayan çocukların ailelerinin hususla ilgili olarak bir nöroloğa başvurmasını söylüyor. “Aileler, çocuklarının numara yaptıklarını ya da delirdiklerini düşünmek yerine bu davranışın altında yatan muhtemel nedenleri anlamaya çalışmalı” diyen Atila, yaşanan bu hadiseden dolayı toplumsal medya kullanıcılarının bir ders çıkartması görüşünde.
‘PANDEMİ DEVRİNDE ÇOK NORMAL’ Pandemi periyodunda birçoğumuzun başta anksiyete olmak üzere çeşitli ruhsal sorunlarla karşılaştığını söyleyen psikiyatrist ve psikoterapist Doç. Dr. Adnan Çoban ise “Travmaya karşı hassasız. Kolektif travmatik bir yerde travmaya ve ruhsal bozukluklara karşı duyarlılığımız oluşuyor” diyor. “Pandemi devrinde bu cins olayların artması çok normal” diyen Doç. Dr. Çoban’ın, pandeminin getirdiği kısıtlamaların depresyon ve anksiyete olaylarıyla birlikte getirdiği öteki ruhsal problemlere bir tahlili var: “Kişinin farkındalığını artıran, yaşadığı meselelerin tabanını anlamasını sağlayan dinamik müdahalelerin yapıldığı psikoterapilerle tedavinin tamamlanarak bütüncül yaklaşım sağlanması gerekiyor. Kişinin kimyasını düzeltmek olayın tahlili değil. Kişinin bir çok duruma ve olaya bakış açısı da düzeltilmeli.”